TNS fundacja
Ewolucja strategii artystów związanych z Fundacją

Tysiąc Najjaśniejszych Słońc, TNS.

Engramy - Ślady pamięci. / Projekt Engram i Potęgowanie.
Marek Rogulski / TNS

Fragmenty tekstu zostały przedstawione w ramach spotkania  Detour Institution w Gdańskiej Galerii Miejskiej w dniu 12.X.2015

 

Wstęp.

Projekt Detour institution, realizowany jest w kontekście, między innymi, idei Partnerstwa Wschodniego - programu ustalania wschodniego wymiaru politycznego UE. Sytuacja w Europie i na świecie jest bardzo dynamiczna.

Chciałbym opowiedzieć o działalności Fundacji TNS, którą założyłem w 1992 roku. Jest to organizacja pozarządowa i non-profit, zarazem o najdłuższym czasie działania w dziedzinie sztuk wizualnych w Gdańsku.

Fundacja została założona w 1992 roku, lecz jej korzenie sięgają do początku lat 80.

Trzeba też powiedzieć, że koncepcja "undergroundu" ewoluowała. Czym innym ona była w latach 80 i  w latach 90 a czym innym po przystąpieniu Polski do UE. Dlatego też niuniknione jest naszkicowanie różnorodnych i zmieniających się okoliczności w jakich musiała działać fundacja TNS na przestrzeni lat. Siłą rzeczy opowieść taka ukazuje szerszy pejzaż zdarzeń i otwiera przestrzeń dyskusji w ocenie faktów historycznych.

 

 Engramy lat 80 tych.

Lata 80te to ogólny - geopolityczny jak i krajowy kontekst społeczno-polityczny: W Polsce np: dominowały narracje komunistyczno-marksistowska oraz instytucji kościoła katolickiego i tzw. patriotyczna.
Lata 1982 - 1983 to pierwszy okres zaangażowania w aktywność społeczną.

Ważne było uświadomienie sobie przepaści pomiędzy stanem sztuki współczesnej na Zachodzie /wówczas już - praktycznie od lat 70-tych, ponowoczesnej/ a tym co działo się w Polsce, odciętej od świata tzw. żelazną kurtyną.
To sprawiło, iż w roku 1989 stałem się jednym ze współzałożycieli grupy Pampers Maxi, autoironicznie konstatującej fakt bycia peryferium wobec globalnej sztuki“. 

Trzeci element, istotny w kształtowaniu mej postawy artystycznej to zakorzenienie w lokalnym kontekście - W kontekście moreny polodowcowej wokół Gdańska. Od 1983  jestem tam obecny z działaniami artystycznymi. To nakierowało mą uwagę na prehistorię i zainteresowało problematyką ewolucji gatunku i ewolucją kultury.

Z tego "backgroundu" wynikły cele założonej w roku 1992 fundacji TNS: „integracja progresywnych form i przejawów działalności artystycznej, filozoficznej, naukowej, duchowej i społecznej.“
Było to też fundamentem dla sformułowania w roku 1999 projektu pt: „Poza Postmodernizm“.

Czas transformacji ustrojowej to okres realizowania akcji, działań efemerycznych, tworzenie pracowni niezwiązanych z nurtem oficjalnym ale także to zarazem czas samoorganizacji artystów.

 

Engramy 90 tych - Część 1

Hasło niezależności artystycznej było zawsze bardzo popularne ale w latach 90 tych miało już inny wymiar niż w poprzedniej dekadzie. Oficjalny obieg sztuki żył i żyje nadal własnymi problemami. Nowa rzeczywistość i otwarcie się na kontekst sztuki zachodniej wraz z jej komponentami takimi jak instytucje, centra sztuki i globalny Rynek sztuki istotnie oddziaływała na wyobraźnię artystów a przede wszystkim na urzędników sztuki. Marzeniem większości było włączenie się w obieg modelu funkcjonującego w zachodniej rzeczywistości kapitalistycznej, bez równoczesnego prowadzenia refleksji nad miejscem artystów w tej nowej rzeczywistości.
Oczywiście był to proces niejednoznaczny, w którym splatają się elementy zarówno pozytywne /poszerzanie języka sztuki, promowanie intermedialności, awans kulturowy/ jak i negatywne - monopolizacja sceny instytucjonalnej i artystycznej oraz dostępu do funduszy i platform wymiany ze światem.

Dlatego tak ważne było budowanie przyczółków dla sztuki poszukującej innych wyzwań, niezależnej w myśleniu, której pryncypia określać mogli sami artyści.
W Gdańsku na początku lat 90tych, to budowanie przyczółków niezależności chyba najwcześniej w Polsce przyjęło charakter formalno prawny. W roku 1990 powołaliśmy do życia Stowarzyszenie KIS ?klub Inicjatyw społecznych/ oraz galerię C 14 /Zarząd KIS : Pawliszcze, Rogulski, Figiel, Awsiej, Galiński/
Aktywny był Tot Art, który już w roku 1990 powołał swoją fundację, galeria Wyspa oraz założona przeze mnie w roku 1992 fundacja TNS.

 

Trzy z wymienionych wyżej podmiotów / Galeria C 14, Tot Art i Galeria Wyspa/ formalnie współtworzyły w październiku roku 1992 projekt i Fundację Otwartych Pracowni w dawnej Łaźni Miejskiej.

Warto  w tym miejscu podkreślić, że Stowarzyszenie KIS / C 14/  tworzyli ludzie którzy walczyli realnie z komunistycznym systemem w latach 80-tych. Wnosili oni swoje doświadczenie społeczne wyniesione z czasu walki z „komuną“, że przypomnę choćby Janego Waluszkę - „papieża polskiego anarchizmu“ jak i innych członków Zarządu. Wkład tych osób był istotny w stworzeniu statutów naszych organizacji takich jak fundacje, stowarzyszenie itd.
Współautorami Stowarzyszenia byli między innymi: artyści, młodzi ludzie z ruchu alternatywnego, aktywiści grupy Wolność i Pokój /WIP/, grupa Tot Art, wspólnoty anarchistów, Ruch Społeczeństwa Alternatywnego /RSA/, itd.

 

Galeria C14 był zasadniczo miejscem dla niezależnych pracowni i działań artystycznych i społecznych.

Było to miejsce pełne świadomości pluralizmu. Na przykład, między innymi, grupa ukraińskiej młodzieży, była członkiem Stowarzyszenia..
W Gdańsku to były przyczółki niezależnych pracowni i artystycznej aktywności, uwzględniającej jej społeczny wymiar.

 

W 1992 roku Fundacja TNS rozpoczęła w ramach Galerii C 14 i Stowarzyszenia KIS realizowanie także własnych projektów artystycznych.

 

W październiku 1992 roku Galeria C14 wraz z Fundacją TotArt i Galerią Wyspa, podjęła działania aby utworzyć nową strukturę - Fundację Otwarte Atelier.
Awsiej, Klaman i Rogulski stanowili Zarząd Fundacji Otwarte Atelier.

 

Od momentu powstania Otwartych Pracowni fundacja TNS wspierała organizacyjnie i finansowo realizację wystaw, które miały miejsce w dawnej Łaźni - siedzibie i miejscu działań Otwartego Atelier.

Koniecznym jest zrobienie dygresji w tym miejscu:

 

Po 1989 roku wyłonił się w Polsce nowy establishment kulturalny. W latach 90tych procesy te przyjęły w wielu przypadkach charakter monopolistyczny. Dyrektorzy i kuratorzy instytucji rozpoczęli swoje boje, między innymi o fundusze publiczne i o pozycję w świecie sztuki. Elementem pozytywnym tych przemian była zmiana języka sztuki oficjalnych instytucji zaś negatywnym wejście w rolę politycznych grup nacisku.
Oczywiście, to miało wpływ na oficjalny obraz sztuki w Polsce.

W tym kontekście, w 1994 roku fundacja TNS zrealizowała program telewizyjny w TVP II: "TNS przedstawia" - co odnosiło się do sensu działań artystycznych „undergroundu“ w tym czasie, /lub jego braku/ - na początku lat 90-tych.
Akcja ta była bardzo krytyczna w tych okolicznościach - został podkreślony mechanizm gier z obrazem sztuki przez wpływowy establishment, ale i artystów.
"TNS przedstawia..." to była wielopoziomowa sytuacja, rodzaj gry z ówczesnymi autorytetami polskiego Art worldu.

W 1993 roku fundacja TNS wsparła powstanie i działalność Galerii Auto-da-fe, która została ustanowiona w dawnej Łaźni w Otwartym Atelier. Powstała tam, by wymóc rzeczywisty pluralizm postaw i wielość galerii, które statutowo miały mieć miejsce w strukturze Otwartego Atelier.
W międzyczasie, kurs objęty przez Galerię Wyspa /a później Fundację Wyspa Progress/ stał się sygnałem dla władz i dla świata sztuki, że artyści nie potrafią i nie chcą prowadzić miejsca sztuki w dawnej Łaźni. Wyspa dążyła bowiem do wprowadzenia urzędników sztuki w obręb Otwartego Atelier, ustanowienie z nich liderów, co było równoznaczne ze zmianą profilu i sensu tej inicjatywy.
Niestety postawa ta została poparta przez młodych artystów, którzy na dniach współtworzyli Fundację Wyspa Progress. Artystom tym brakowało doświadczeń i świadomości sytuacji jaką nabyć można było tylko w wyniku własnych wieloletnich starań o niezależne pracownie. W ten sposób projekt Otwartych Pracowni upadł a idea niezależności, współpracy i zaufania artystycznych środowisk alternatywnych w Gdańsku uległa dewaluacji.

Wraz z Joanną Kabalą i Andrzejem Awsiejem, /jako liderzy dawnej galerii C14 i jako członkowie Zarządu Otwartego Atelier/ protestowaliśmy w tym przypadku.
Naszym zdaniem postępy w procesie instytucjonalizacji dawnej Łaźni były unicestwieniem ponad dekady starań o miejsce niezależne bo wywalczone i kierowane przez samych artystów.