​

SUPRAMOLECULAR MUSIC – MUZYKA NADCZĄSTECZKOWA

 

Od roku 2000 wytwórnia TNS Records RXS organizuje Zjazdy Muzyki Improwizowanej. W nowej Improwizacji najważniejsze jest poruszenie problemu percepcji muzycznej, percepcji dźwięku oraz poszukiwanie jakości brzmieniowych, z których następnie wynika sposób wykorzystania instrumentów w procesie tworzenia improwizacji. Wykonawcy stosują między innymi tak zwaną preparację instrumentów i oryginalne techniki artykulacji dla osiągnięcia niezwykłych walorów brzmieniowych i sonorystycznych. Wprowadzenie daleko idącej preparacji narzuca niemal całkowitą rezygnację z elementów melodycznych, rytmicznych i harmonicznych. To z kolei stawia wykonawców przed koniecznością wypracowania absolutnie „świeżego” i nietypowego „podejścia” do instrumentów – przeczącemu nieraz ich tradycyjnemu wykorzystaniu. Organizacja przestrzeni muzycznej wynika ze „strojenia się” na wartości brzmieniowe i emocjonalne (uniesienie przez formę ekspresji), które w tradycyjnie rozumianej muzyce uważane byłyby wręcz za elementy poboczne, zniekształcające narrację utworów. Wysiłek improwizatorów koncentruje się na podążaniu za wciąż na nowo rodzącą się barwą brzmienia i „próbkowaniu dźwięku” na bazie inspiracji wywołanej tym brzmieniem1. Taki zabieg artystyczny podważać może nieraz wyobrażenia słuchacza dotyczące estetycznej strony formy muzycznej2, ale celem tych działań jest między innymi tworzenie nowego języka muzycznego i przekraczanie rutynowych wzorców kulturowych. Obecnie w Polsce działają trzy wytwórnie skoncentrowane na promocji tego nurtu muzyki. Są to warszawska Kariatyda Records Andrzeja Izdebskiego, szczecińska Musica Genera Roberta Piotrowicza i Anny Zaradny oraz gdański TNS Records RXS, prowadzony przez Marka Rogulskiego i Tomasza Szwelnika. Duże znaczenie dla rozwoju ruchu ma działalność teoretyka Michała Libery, międzynarodowe przedsięwzięcia Jerzego Mazzolla, współpraca Mikołaja Trzaski z muzykami ze sceny chicagowskiej oraz aktywność zespołów Kwartludium, Arszyn, Emiter. Znaczący wpływ na rozwój Nowej Improwizacji w Polsce miały zorganizowane przez Mazzolla i Knutha warsztaty z nieżyjącym już obecnie kontrabasistą Peterem Kowalem, poprowadzone przez niego w roku 1999 na Zamku w Olsztynie. Nowa Improwizacja jest zjawiskiem ponadpokoleniowym, czego przykładem może być współpraca wybitnego tubisty Zdzisława Piernika oraz wokalistki Olgi Szwajgier z młodszymi muzykami.

Muzycy Nowej Improwizacji „orientują się raczej na proces”, aniżeli na tworzenie produktu. To odróżnia ich działalność od dokonań tak zwanej sceny post-yassowej (Ryszard Tymański, Wojciech Mazolewski), która w sensie muzycznym rozwija raczej stylistykę postmodernistycznego eklektyzmu i działa w oparciu o struktury korporacyjne3.

 

O początkach Nowej improwizacji w Polsce pisał Marek Romański w artykule Od yassu do fortepianowych improwizacji4. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych yass, jako w miarę zwarty generacyjnie i stylistycznie ruch artystyczny, właściwie przestał istnieć. Z Miłości odeszli pianista Leszek Możdżer i saksofonista Maciej Sikała, a w 2001 roku tragicznie zmarł wybitny perkusista Jacek Olter. Tym samym jedna z najważniejszych młodych grup jazzowych lat dziewięćdziesiątych zniknęła z muzycznej sceny. Rozsadzająca yass już wcześniej opozycja pomiędzy elementem ludycznej, transowej zabawy a odważnymi eksperymentami doprowadziła do rozpadu tego ruchu. Jedną z jej pochodnych była tak zwana Nowa Improwizacja, nawiązująca stylistycznie do europejskiej sceny muzyki improwizowanej reprezentowanej przez takich artystów jak: gitarzyści Fred Frith i Derek Bailey, saksofoniści Evan Parker i Peter Brötzmann, pianista Alexander von Schlippenbach czy perkusista John Stevens. Muzycy ci wypracowali swoistą formułę totalnej improwizacji połączonej z eksploracją sonorystycznych możliwości instrumentów. W muzyce tej nie było już miejsca na afro-amerykańską tradycję jazzową, bazowała ona raczej na doświadczeniach europejskiej muzyki współczesnej. Jednym z pierwszych zwiastunów nowego ruchu w Polsce były produkowane przez słynnego brytyjskiego perkusistę Tony’ego Oxleya nagrania zespołu Mazzolla Perplex, w którym obok lidera zagrali niemieccy muzycy: Heinrich Doc Chastca i Stefan Holker znajdujący się na wydanej w 1997 roku płycie Newborn (…). Ważnym wydarzeniem końca lat dziewięćdziesiątych były nagrania Diffusion Ensemble, wspólnego projektu Mazzolla i artysty-performera Roberta Knutha. Na wydanej w 1999 roku płycie Azure Excess zagrało wielu młodych muzyków, między innymi: Michał Gos – perkusja, Andrzej Izdebski – gitara barytonowa czy Marek Rogulski – puzon, trąbka. I to właśnie oni w kolejnych latach będą – obok Mazzolla, Trzaski i Janickiego – siłą napędową Nowej Improwizacji. Oprócz wymienionych artystów do pokolenia NI należą również: szczeciński gitarzysta i animator życia koncertowego Robert Piotrowicz, saksofonistka Anna Zaradny operująca również żywą elektroniką, saksofonista i klarnecista Michał Górczyński. Do najważniejszych dokonań tej sceny należą albumy: Energa One formacji Górczyński/Piernik, Afferico Rogulus x Szwelas Project/Trzaska czy utrzymana w przystępniejszym, bardziej groove’owym klimacie płyta Curvatura Grande zespołu Boys Band Trio (Andrzej Izdebski, Michał Górczyński i Michał Gos).

 

Źródło: Fundacja TNS

1 Michał Górczyński, O zapładnianiu sonorystyki, „Explorer” nr 3, Wydawnictwo Sz, sz, sz…, Fundacja TNS, 2003.

2 Katarzyna Chmura, Skrajne oblicza improwizacji w kościele św. Jana, „Gazeta Wyborcza – Trójmiasto” z 7 października 2008 roku.

3 Katarzyna Chmura, Postmodernistyczny jazz pełen prawdziwków, „Gazeta Wyborcza – Trójmiasto” z 4 grudnia 2008 roku.

4 Marek Romański, „Od yassu do fortepianowych improwizacji” – Rok Polski w Izraelu na stronach Instytutu im. Adama Mickiewicza, 2008 (www.culture.pl).

 

SUPRAMOLECULAR MUSIC

 

Since 2000 TNS Records RXS label has been organising Sessions of Improvised Music. The core of the so called New Improvisation is the notion of musical perpception, the perception of sound and search for sonic qualities which influence the way the instruments are used in the process of improvising. Performers apply the so called preparation of the instruments and original articulation techniques in order to reach original sonic and sonoristic quality. The introduction of advanced preparation entails giving up almost completely the melodic, rhythmic and harmonic elements. This, however, faces the performers with the necessity of working out an absolutely fresh and untypical approach to the instruments, often in opposition to their traditional application. The organization of musical space results from “tuning” to sonic and emotional qualities (being high through the form of expression) which in traditional music would be regarded as marginal and disturbing narration of the composition. Efforts of the improvising musicians are directed on pursuing the ever-reemerging new colour of sound and “sampling the sound” inspired by the colour1. Artistic means of the kind may often let down the expectations of the audience concerning the aesthetic aspect of musical form2, but the aim is, among other things, to create an original musical language and to go beyond routine cultural patterns. At present, there are three Polish labels involved in promoting of this genre of music. These are: Warsaw’s Kariatyda Records of Andrzej Izdebski, Szczecin’s Musica Genera of Robert Piotrowicz and Anna Zaradny, and TNS Records RXS of Marek Rogulski and Tomasz Szwelnik in Gdańsk. The development of the genre is stimulated by theorist Michał Libera, international ventures of Jerzy Mazzoll, Mikołaj Trzaska’s collaborations with the musicians of Chicago scene and creative pursuits of Kwartludium, Arszyn or Emiter. Significant progress of New Improvisation in Poland was stimulated by a workshop organised by Mazzoll and Knuth and conducted by the late Peter Kowal, double bass player, in 1999 at the Castle in Olsztyn. New Improvisation is a phenomenon which exceeds generations, to name just the collaboration of the renowned tuba player Zdzisław Piernik or singer Olga Szwajgier with younger musicians.

 

The musicians of New Improvisation are rather “process-oriented” than “product-oriented”. This is where their music differs from the output of the so called post-yass scene (Ryszard Tymański, Wojciech Mazolewski), which, musically speaking, develops the style of postmodern eclectism and acts on the basis of corporative structures3.

 

The beginnings of New Improvisation in Poland were discussed by Marek Romański in his essay From yass to piano improvisations4. At the end of the 1990s, yass, being a relatively cohesive artistic movement in terms of generation and style, actually ceased to be. Miłość [band] was given a farewell by the pianist Leszek Możdżer and saxophone player Maciej Sikała, while Jacek Olter, already acknowledged as gifted and outstanding drummer, died in tragic circumstances. Thus one of the most important young jazz groups of the 1990s vanished from the musical scene. The tension between ludic entertainment, trance, and brave experiments finally led to the desintegration of the movement. One of its offsprings was the New Improvisation, relating stylistically to the European scene of improvised music represented by such musicians as: guitarists Fred Frith and Derek Bailey, saxophone players Evan Parker and Peter Brötzmann, pianist Alexander von Schlippenbach or drummer John Stevens. These musicians had worked out a specific formula of total improvisation combined with exploration of sonoristic possibilities of the instruments. This music left no space for the Afro-American jazz tradition; instead, it was based on the experience of the European contemporary music. One of the first heralds of the new movement in Poland were the recordings of Mazzoll’s band Perplex, produced by the British drummer Tony Oxley. The band was supported by German musicians: Heinrich Doc Chastc and Stefan Holker who made their appearance on Newborn LP released in 1997. (...) Another milestone of the end of the 1990s were the recordings of Diffusion Ensemble – the joint project of Mazzoll and Robert Knuth, artist and performer. The release Azure Excess (1999) featured many young musicians, to name just: Michał Gos (drums), Andrzej Izdebski (baritone guitar), Marek Rogulski (trombone, trumpet). These were figures who – like Mazzoll, Trzaska and Janicki – would be the engine of New Improvisation in the following years. The list of musicians of the NI generation could be completed with: Szczecin-based guitarist and music promoter Robert Piotrowicz, saxophone player and live electronics operator Anna Zaradny, and saxophone and clarinet player Michał Górczyński. The essential achievements of the scene include: Energa One of Górczyński/Piernik, Afferico of Rogulus X Szwelas Project/Trzaska or Curvatura Grande, a more accessible and groovy release of Boys Band Trio (Andrzej Izdebski, Michał Górczyński and Michał Gos).

 

Source: TNS Foundation

1 Michał Górczyński: „O zapładnianiu sonorystyki”, Explorer no. 3, published by Sz, sz, sz…, TNS Foundation, 2003.

2 Katarzyna Chmura: “Skrajne oblicza improwizacji w kościele św. Jana”, Gazeta Wyborcza – Trójmiasto, 7 October 2008.

3 Katarzyna Chmura: „Postmodernistyczny jazz pełen prawdziwków”, Gazeta Wyborcza – Trójmiasto, 4 December 2008.

4 Marek Romański: From yass to piano improvisations – Polish Year in Israel on the official Adam Mickiewicz Institute website, 2008 (www.culture.pl).